Thông tin về cây hoa xoan
- Tên gọi khác: Cây sầu đông, thầu đâu, xoan trắng.
- Tên trong khoa học: Melia Azedarach.
- Tên trong tiếng Anh: Chinaberry, Bead tree,…
- Họ: Xoan.
Nguồn gốc
Cây sầu đông có nguồn gốc từ đất nước Ấn Độ, miền nam Trung Quốc, Australia. Sau đó, cây hoa đã được trồng phổ biến ở nhiều khu vực trong đó có Việt Nam. Ở nước ta, cây hoa chủ yếu được trồng tại Tây Nguyên, Lâm Đồng, Bình Thuận, Kon Tum.
Trước đây, cây hoa chủ yếu mọc hoang ở ven đường, với mục đích tạo bóng mát. Tuy nhiên, càng về sau, giá trị của cây hoa càng tăng cao, được các tỉnh thành sử dụng làm hoa chơi cảnh với nhiều công dụng tuyệt vời.
Đặc điểm
Cây xoan thuộc cây thân gỗ, lâu năm. Chiều cao khi trưởng thành trong khoảng từ 7 – 15m, đường kính 60cm. Đối với giống xoan ở vùng Bắc Australia chiều cao có thể lên tới 40m.
Vỏ của cây xù xì, có màu nâu. Tuy nhiên, có một số cây lại có màu trắng, xuất hiện vết nứt dọc chạy từ gốc cho tới ngọn cây. Rễ cây có màu nâu tro/nâu tím dạng phiến cuộn
Cành xoan dạng mềm, giòn và dễ gãy. Mỗi cành thường chia thành nhiều nhánh nhỏ, tán to, rộng ngả xuống.
Hoa thường có 5 cánh trắng lẫn tím, khi mọc tạo thành chùm, nhụy tập hợp thành ống có hình trụ màu tím vô cùng đẹp mắt. Hoa thường có hương thơm đặc trưng nhẹ nhàng, thoang thoảng, không nồng gắt. Hoa thường nở vào khoảng tháng 2, tháng 3 Âm lịch.
Lá của cây có chiều dài khoảng từ 10 – 15cm, mọc so le. Lá màu xanh đậm ở mặt trên, nhạt ở mặt dưới, phần mép có hình răng cưa, nhẵn ở hai mặt. Khi thời tiết chuyển sang đông lá úa vàng, rụng dần.
Quả cây hoa thuộc dạng quả hạch, kích thước khoảng như viên bi nhỏ, khoảng 1 x 1.5cm. Khi non có vỏ xanh, khi chín quả chuyển màu vàng, ít rụng. Cho dù khô héo vẫn gắn trên cây.
>>> Xem thêm: Hoa gạo tháng Ba loài hoa của ký ức nơi làng quê thương nhớ
Các loại hoa xoan
Trong tự nhiên, hiện có một số giống cây sầu đông phổ biến có thể kể tới đó là:
- Xoan ta: Hoa có màu trắng tím, cuống lá dài có 2 – 3 lá mọc đối. Cây xoan ta có chiều cao từ 7 – 12m, mọc thẳng, vỏ trơn màu nâu tím.
- Xoan dâu ta: Gần giống như xoan ta nhưng không có lá mọc đối ở lá dài. Hoa có màu trắng là chủ yếu.
- Xoan nhừ (xoan đào): Hoa màu hồng đào, lá dài, không có lá phức. Thân cây sần sùi tương tự như một số cây họ lát nên gọi là lát xoan. Giống xoan nhừ được người dân Đông Nam Bộ sử dụng chủ yếu làm trụ tiêu.
- Xoan chịu hạn Ninh Thuận: Cây giống như xoan ta, chịu được hạn, không cao thẳng đứng mà phân tán khoảng tầm từ 3 – 7m. Thân cây không trơn, hoa có màu trắng, không tím như xoan ta. Đài hoa nhỏ như hoa xà cừ.
- Cây xoan quả to: Cây hoa thuộc họ bồ hòn, quả to tròn, tương tự như giống xoan ta.
>>> Xem thêm: Trắng trời hoa ban sản vật của núi rừng Tây Bắc
Ý nghĩa của hoa sầu đông
Hoa sầu đông là giống hoa dân dã, gần gũi với cuộc sống. Những chùm hoa nở rộ gắn liền với những ý nghĩa biểu tượng của người Việt:
- Loài hoa của tuổi thơ: Hoa xoan là hoa của làng quê yêu dấu, gắn với những kỷ niệm thời thơ ấu, nơi có bờ đê, dòng sông những buổi chiều nô đùa, tắm mát. Cho tới khi trưởng thành, dù đi đâu về đâu những bông hoa trắng đã trở thành một phần ký ức không thể nào quên trong tâm hồn mỗi con người.
- Xoa dịu tâm hồn: Có thể nói, loài hoa sầu đông có khả năng xoa dịu tâm hồn vô cùng hữu hiệu. Mỗi lần ngắm nhìn hoa, con người đều cảm thấy thư thái và bình yên.
- Loài hoa của tình cảm ngọt ngào: Hoa sầu đông không chỉ đại diện cho tình yêu đôi lứa mà còn biểu trưng cho tình cảm gia đình, bạn bè. Đây là những giá trị tinh thần không thể nào phai nhòa trong cuộc đời mỗi con người.
>>> Xem thêm: Tan chảy trước trước thiên đường hoa cải trắng ngày cuối đông
Công dụng của hoa sầu đông
Hoa xoan có nhiều công dụng hữu ích phục vụ đời sống. Hầu hết các bộ phận trên cây đều được ứng dụng để đáp ứng được nhu cầu của con người:
Làm thuốc chữa bệnh
Hiệu quả chữa bệnh của cây sầu đông được đánh giá rất cao. Mỗi bộ phận trên cây đều được điều chế thành những vị thuốc tốt cho sức khỏe, còn lưu truyền cho tới ngày nay:
Vỏ cây xoan
Toàn bộ vỏ thân, vỏ rễ sau quá trình điều chế đều có tác dụng xổ giun. Bởi trong vỏ cây có tính lạnh, hơi đắng, có thêm hoạt chất Toosendanin. Đặc biệt hơn, trong điều chế, vỏ tại gốc, rễ hoạt tính mạnh hơn ở một số vùng vỏ khác trên cây. Thông thường, sẽ lấy được bằng cách cạo lớp vỏ bên ngoài, lõi giữa. Sau khi mang rửa sạch, loại bỏ mùi hăng rồi đem phơi khô và sắc uống.
Rễ cây
Rễ cây xoan có công dụng điều trị viêm da dị ứng, viêm da cơ địa, chàm, ghẻ lở rất tốt. Rễ chỉ cần rửa sạch, để khô rồi giã nhuyễn. Tiếp tục hòa cùng giấm, thoa trực tiếp lên da bị bệnh. Bên cạnh đó, phụ nữ mắc viêm âm đạo cũng có thể sử dụng rễ cây để điều trị rất hữu hiệu.
Quả xoan
Quả xoan có công dụng kháng khuẩn, kháng viêm rất tốt. Trong Đông y, thường sử dụng quả xoan trị tiêu chảy, kiết lỵ, ngộ độc thực phẩm, tụ cầu vàng, hay các bệnh viêm nhiễm khác,…Tuy nhiên, cần sử dụng đúng liều lượng để tránh ngộ độc.
Lấy gỗ làm nội thất
Gỗ xoan rất tốt, có đường vân đẹp, cứng nên được ứng dụng phổ biến trong làm đồ nội thất: Tủ, giường, vách ngăn,… Gỗ trước khi đưa vào thi công cần ngâm trong bùn ao hay tẩm sấy kỹ càng theo tiêu chuẩn công nghệ mới nhất. Như vậy, các sản phẩm nội thất làm từ gỗ xoan sẽ tránh được cong vênh, co ngót, bền đẹp theo thời gian.
Làm thuốc trừ sâu
Lá của cây xoan thường có mùi hắc, độc tính cao nên được người nông dân sử dụng như một dạng thuốc trừ sâu tự nhiên hay phân xanh bảo quản lương thực rất phổ biến.
Ứng dụng nuôi trồng thủy sản
Theo PGS.TS Kim Văn Vạn (ĐH Nông nghiệp Hà Nội), trong lĩnh vực nuôi trồng thủy sản, lá xoan được sử dụng diệt trùng mỏ neo cùng các loại ngoại ký sinh trùng khác ký sinh trên cá. Theo đó, lá xoan sau khi thu hái tươi thì bó lại thành các bó từ 3 – 5kg, dìm xuống nước ao nuôi.
Khi ngâm lá thì chất alkaloid tan ra có công dụng diệt trùng mỏ neo cực mạnh. Trung bình một sào ao bó 3 – 4 bó lá dìm nước ngập từ 20 – 40cm sau từ 7 – 10 ngày lá rời ra thì vớt bỏ cuống lá.
>>> Xem thêm: Hoa súng “đặc sản” mọi miền quê trên khắp dải đất hình chữ S
Hoa sầu đông trong nghệ thuật
Hoa sầu đông xuất hiện trong nghệ thuật góp phần giúp các nghệ sĩ thể hiện vẻ đẹp trữ tình nơi quê hương yên ả, thanh bình. Lắng nghe các ca khúc, đọc những vần thơ về loài hoa này khiến trái tim người yêu hoa gợi nhớ bao hoài niệm về ngày thơ ấu:
Bài hát hoa xoan
Trong kho tàng âm nhạc dân gian Việt Nam đã có nhiều ca khúc viết về hoa xoan, thể hiện trọn vẹn tâm tư của những con người chân chất, nghĩa tình:
“Hội làng năm nay, hoa xoan rơi trắng đường làng
Một mình em đi, em đi em đến với hội làng
Tìm người năm ấy cùng đắp đê quai
Đê quai thau chua rửa mặn
Để đồng xanh lúa, để chiều gợi nhớ, gợi nhớ”
(Hoa xoan đêm hội – Đặng Nguyễn)
“Hoa xoan đã rụng tím bên thềm
Xao xuyến lòng anh thương nhớ em
Áo tím một thời em đã mặc
Êm đềm bao kỷ niệm trong tim”
(Hoa xoan – Hiếu Anh)
Thơ về hoa xoan
Các thi sĩ đã tái hiện cả bầu trời tuổi thơ với những trò chơi thơ ấu, những kỷ niệm về lần bị ngã đau, nhựa xoan dính quần áo,… hay những hoài niệm về mối tình đầu non nớt, mãnh liệt, say mê,…Đọc từng câu thơ càng thêm bồi hồi nhớ lại những ngày đã qua:
“Tháng ba hoa xoan nở
Những chùm tím xinh xinh
ÔI những ngày thơ ấu
Cùng chơi trò đếm sao”
(Hoa xoan – Trần Vương Việt)
“Tháng ba rồi em có nhớ anh không
Hoa xoan tím bâng khuâng… trời cũng tím
Mưa bụi vương để mắt nhìn ngọt lịm
Rét nàng Bân thương quá, khúc giao mùa”
(Hoa xoan – Khải Nguyên)
>>> Xem thêm: Hoa sen và giá trị biểu tượng của “món quà từ tạo hóa”
Cách trồng hoa sầu đông
Cây sầu đông rất dễ trồng bởi cây có khả năng thích nghi, phát triển tốt với khí hậu nhiệt đới ở nước ta. Các bạn hoàn toàn có thể trồng xen kẽ với những loại cây rừng khác. Phương pháp trồng chủ yếu là thông qua gieo hạt.
Chọn hạt giống
Để có được cây con sinh trưởng tốt, người trồng cần thu hạt giống trên cây mẹ từ 10 tuổi trở lên. Cây mẹ được chọn có dáng đẹp, thân mọc thẳng, chiều cao dưới cành từ 6m trở lên, tán đều. Chọn những quả xoan to, chất lượng của cây đó.
Trong quá trình thu hái thì phân loại quả chín, chưa chín. Quả chưa chín mang đi ủ trong khoảng 2 – 3 ngày cho chín đều. Qua đó, đóng ủ không được cao quá 50m, phải có thông gió, mỗi ngày đảo lại 1 lần.
Khi quả chín đều hết ngâm vào trong nước lã, chà hết lớp vỏ hạt, đãi lấy hạt sạch và tiến hành rửa lại trong nước sạch. Tiếp đó, rải đều phơi dưới nắng tới khi khô thì thực hiện bảo quản.
Xử lý hạt giống
Sau khi đã chọn được hạt giống trồng cây các bạn cần tiến hành các bước xử lý hạt giống theo một trong hai cách sau:
Cách 1:
- Cho hạt xoan vào ngâm trong thuốc tím (KMnO4), nồng độ 0.05% trong khoảng 10 phút.
- Vớt hạt ra rửa sạch ngâm trong chậu nước ấm khoảng 45 ℃ trong khoảng 8h.
- Cho hạt vào bên trong hố, phủ rơm rạ, cỏ rác khô, đốt trong vòng 2 – 3 phút cho nóng hạt rồi mang gieo.
Cách 2:
- Ngâm hạt vào bên trong nước ẩm khoảng 50 – 60 ℃ ( 2 sôi + 3 lạnh) trong vòng từ 6 – 12h.
- Tiếp đó, vớt hạt ra trộn cùng với cát ẩm ủ trong vòng từ 2 – 3 ngày rồi mang gieo.
Gieo hạt
- Thực hiện gieo hạt vào bên trong bầu đất đã được chuẩn bị sẵn, mỗi bầu 1 hạt, lấp 1 lớp đất mịn vừa kín vào hạt. Mỗi hạt sau này có thể mọc lên khoảng từ 3 – 4 cây. Do đó, khi gieo cần tỉa bớt, mỗi bầu chỉ nên giữ lại một cây tốt nhất. Đối với những bầu hạt không mọc thì bấm tỉa bầu có nhiều cây tốt sang cấy. Những cây bấm là cây nhỏ, cao dưới 15cm.
- Ngoài ra, người trồng cũng có thể gieo hạt ngay trên luống. Độ rộng luống từ 1m, cao 20cm. Mỗi hố chọc gieo hạt sâu trong khoảng 4 – 5cm, khoảng cách 30x30cm. Thực hiện gieo hạt vào sâu trong hố, lấp đất kín hạt. Tiếp đó, tưới đẫm nước (2 – 3 ngày tưới 1 lần).
- Nuôi cây trong vườn ươm từ khoảng 3 – 4 tháng, cây đạt chiều cao từ 35 – 30cm, cổ rễ có đường kính từ 3,5 – 4,0mm thì mang xuất vườn.
>>> Xem thêm: Cây hoa dành dành hóa ra không khó trồng như bạn nghĩ
Cách chăm sóc cây hoa sầu đông
Vốn là giống cây dễ trồng, dễ thích nghi với nhiều loại đất, điều kiện khí hậu vì thế phương thức chăm sóc cây hoa tương đối dễ dàng, không quá khó khăn đối với nhiều người. Các bạn có thể chủ động chăm sóc cây hoa tại vườn nhà mà không gặp nhiều khó khăn. Một số những vấn đề cần lưu ý khi chăm sóc cây hoa như sau:
Tưới nước
Thời điểm cây còn nhỏ nên chăm tưới nước 2 ngày/lần. Thực hiện bón phân thường xuyên trong khoảng 2 – 3 tháng/lần để giúp cây duy trì được tốc độ tăng trưởng tối ưu. Cho tới thời điểm cây đủ độ chắc khỏe, tự thân cung cấp được dinh dưỡng thì giảm tần suất tưới xuống còn khoảng 1 tuần/lần. Chú ý chăm bón phân vào trước khoảng 1 tháng trước thời điểm cây phát hoa.
Bón phân
Trong khoảng 3 tháng đầu cần đảm bảo cho cây đủ ẩm, 15 ngày làm cỏ phá váng 1 lần. Thực hiện tưới nước phân chuồng hoai hay phân NPK pha loãng. Nếu cây vàng còi, bạc lá thì sử dụng sunphat đạm, supe lân để thực hiện tưới cho cây (2 ngày/lần). Sau khi thực hiện tưới nước phân phải tiến hành rửa sạch với nước lã.
Phòng sâu bệnh
Để phòng bệnh thối cổ rễ cho cây con, người trồng nên sử dụng dung dịch Boocdo 1% hay thuốc Benlate (1g/1l) phun đều phía trên mặt luống. Nếu như bệnh xuất hiện thì pha với nồng độ 6g/10l nước phun cho khoảng 100m2, mỗi tuần 2 lần, thực hiện phun liên tục trong khoảng 2 – 3 lần.
Phòng chống úng khi mưa to. Nếu nhận thấy có rệp sáp bám quanh thân thì phải tuốt bỏ, quét nước vôi đặc lên thân để phòng bệnh.
Hình ảnh hoa xoan
Tháng ba những chùm xoan nhạt “thức giấc”, tỏa hương dịu nhẹ, gợi nhớ những ký ức tuổi thơ. Cùng Hoàng Yến Group ngắm nhìn những khoảnh khắc tuyệt đẹp của những chùm xoan trắng ấn tượng và độc đáo nhé!
Không phải loài hoa nơi thị thành, rực rỡ sắc màu hay ngào ngạt hương thơm, hoa xoan làm bạn với quê hương, gắn liền với bờ ao, góc vườn, ruộng đồng thôn quê. Cây xoan dẻo dai, mộc mạc tựa như những người dân quê chân chất. Một tháng ba nữa lại về chở theo cả mùa hoa nơi quê nhà, nhuộm tím man mác cả vùng trời thương nhớ.
Câu hỏi về hoa xoan
Dưới đây là một số những câu hỏi thường gặp về hoa sầu đông đã được tổng hợp lại. Cùng tìm hiểu để hiểu rõ hơn về loài hoa này nhé!
Hoa xoan nở tháng mấy?
Hoa sầu đông nở mỗi dịp tháng ba, khi tiết trời ấm dần lên. Đầu mùa, những chùm hoa trắng tím nhỏ xinh xen kẽ giữa những chồi non xanh mang tới những cảm xúc không thể nào quên:
Mùa hoa xoan bị ngứa vì sao?
Đây là tình trạng rất nhiều người gặp phải mỗi mùa hoa sầu đông. Các triệu chứng điển hình như: Ngứa mắt, ho, hắt hơi, chảy nước mũi,…Vấn đề này chủ yếu là do dị ứng phấn hoa trong cây xoan.
Trong hoa có phấn dạng bột mịn tạo ra để thụ phấn. Ở một số người, khi hút phải phấn thì hệ miễn dịch sẽ tạo ra phản ứng bất lợi. Lúc này, hệ miễn dịch sẽ nhận biết các hạt phấn hoa này như một kẻ xâm nhập nguy hiểm và sản xuất các chất chống lại hạt phấn. Vì thế, tình trạng ngứa được coi như là cách hệ miễn dịch chống lại “kẻ tấn công”, bảo vệ cơ thể.
Hoa xoan có độc không?
Lá xoan, trái xoan có độc tính nên không thể ăn được. Yếu tố gây độc là các chất gây ngộ độc thần kinh chứa tetranortriterpen cùng các loại nhựa chưa xác định, có hàm lượng cao nhất chứa trong quả.
Khi ăn phải quả xoan, các triệu chứng ngộ độc đầu tiên sẽ xuất hiện chỉ sau vài giờ ăn phải. Những dấu hiệu đặc trưng gồm: Mất vị giác, nôn mửa, táo bón, tiêu chảy, phân có máu, tổn thương vùng dạ dày, sưng huyết phổi hay trụy tim,…. Tình trạng tử vong có thể xảy ra ngay sau 24h.
Vân Nguyễn 18/02/2023
